Wirusowe Zapalenie Wątroby - profilaktyka i leczenie

Choroby określane wspólnym mianownikiem Wirusowego Zapalenia Wątroby, niezdiagnozowane w porę i nieleczone, mogą doprowadzić do poważnego uszkodzenia wątroby, a nawet zmian o charakterze martwiczym. Z uwagi na różną specyfikę wirusów i charakterystyczny dla każdego z nich przebieg zakażenia, dla każdego typu choroby należy osobno omówić zasady profilaktyki oraz metody leczenia.

Współczesna medycyna wyróżnia aż sześć typów czynników wirusowych, które mogą wywołać zapalenie wątroby. Oprócz znanych i występujących w naszym kraju wirusa typu A (HAV), B (HBV) oraz C (HCV) występuje również wirus zapalenia wątroby typu D (HDV), E (HEV) oraz G (HGV). Zakażenia nimi są jednak bardzo rzadkie, dlatego skupimy się tylko na trzech pierwszych.

Choroba nie tylko brudnych rąk

Wirusowe Zapalenie Wątroby typu A, wywoływane jest przez wirus HAV (Hepatitis A Virus) i ma charakter ostry, rzadko przechodzący w stan przewlekły. Zakażenia wirusem HAV występują bardzo często – szacuje się, że stanowią ponad połowę wszystkich wirusowych zakażeń wątroby. Wirus przedostaje się do organizmu najczęściej drogą pokarmową, poprzez spożycie zakażonej żywności, zanieczyszczonej wirusem wody albo produktów w niej umytych, a także poprzez brudne ręce (nie tylko własne – częstym źródłem zakażenia są np. nieumyte, surowe owoce i warzywa, które wcześniej dotykała brudnymi rękami osoba zakażona wirusem). Nośnikiem wirusa mogą być również ryby i owoce morza, pochodzące z zanieczyszczonych akwenów. Ryzykowny jest też bliski kontakt z osobą chorą, szczególnie w sytuacji, gdy zetkniemy się z jej odchodami (nawet w śladowych ilościach, za pośrednictwem rąk), a także śliną. Na WZW A mogą ponadto zachorować osoby, które przebywały lub wróciły z krajów o wysokim poziomie zakażeń, np. z Egiptu. Rzadziej do zakażeń WZW A dochodzi – choć ten sposób transmisji wirusa nie jest niemożliwy – poprzez krew (skażone igły u osób zażywających narkotyki) oraz przez kontakty seksualne.

Objawy choroby pojawiają się zwykle po upływie około miesiąca od momentu przedostania się wirusa do organizmu. Pierwsze objawy wirusowego zapalenia wątroby typu A są nieswoiste, mogą być także objawem innych infekcji. Należą do nich najczęściej:

– złe samopoczucie, zmęczenie, osłabienie, problemy z koncentracją;

– brak apetytu, mdłości, wymioty, rzadziej biegunka;

– objawy grypopodobne, podwyższona temperatura;

– bóle stawów i mięśni.

W ostrej fazie choroby pojawiają się bardziej charakterystyczne objawy:

– ból pod prawym łukiem żebrowym;

– ciemny mocz i jasna barwa kału;

– zażółcenie białek oczu oraz skóry;

– może ponadto wystąpić świąd skóry.

Osoba chora wydala wirusa wraz z kałem (duże ilości wydalane są przez około 6 tygodni od zakażenia), jest on też obecny w jej krwi i ślinie. Choroba ustępuje na ogół samoistnie, w ciągu około 6 miesięcy i nie przechodzi w stan przewlekły. We krwi osoby, która przechorowała WZW A, obecne są przeciwciała – w ten sposób można ustalić, czy zachorowanie miało miejsce. Przeciwciała klasy IgM  produkowane są w krótkim czasie od zakażenia i utrzymują się we krwi przez około pół roku. Przeciwciała klasy IgG pozostają we krwi do końca życia.

Profilaktyka zakażeń polega na skrupulatnym przestrzeganiu zasad higieny, w szczególności mycia rąk oraz dbaniu o higienę żywności i akcesoriów służących do jej obróbki. Jest to szczególnie ważne w przypadku produktów, które jemy bez obróbki termicznej, czyli nie tylko owoców i warzyw, ale także pieczywa, które bez opakowania leży w sklepowych koszach i produktów sprzedawanych na wagę (bakalie, niektóre słodycze).

Bardzo ważnym, kluczowym elementem profilaktyki jest jednak szczepienie ochronne, dające długotrwałą odporność. Szczepienia przeciwko HAV (dostępne są również szczepionki skojarzone przeciwko HAV i HBV) należą do grupy szczepień zalecanych, czyli wykonuje się je odpłatnie. Warto rozważyć zaszczepienie się przeciwko obu typom wirusa – posiadanie szczepienia przeciwko WZW B jest bowiem potrzebne w przypadku konieczności poddania się zabiegom chirurgicznym. Zalecenie to dotyczy zwłaszcza osób dorosłych, powyżej 30. roku życia, które nie zostały objęte obowiązkowym szczepieniem przeciwko WZW B – powszechne i obowiązkowe szczepienia noworodków przeciwko temu typowi wirusa wprowadzono w Polsce w 1994 roku.

Szczepienie przeciwko WZW A jest zalecane przede wszystkim dzieciom, żeby zabezpieczyć je przed ewentualnością zakażenia – można szczepić dzieci już po ukończeniu 1. roku życia. Szczepienie powinny rozważyć również osoby planujące wyjazd zagraniczny, szczególnie do krajów, w których występują zachorowania, a warunki sanitarne są trudne. Ponadto zaleca się je osobom mającym kontakt z żywnością, a także pracujących z odpadami i zanieczyszczeniami. Wreszcie, zaszczepienie jest wskazane dla osób prowadzących ryzykowny tryb życia (częsta zmiana partnerów, używki podawane dożylnie, męskie kontakty homoseksualne, zakażenie wirusem HIV).

WZW B – zagrożenie pod kontrolą

Wirusowe Zapalenie Wątroby typu B to jedna z najczęściej występujących na świecie chorób zakaźnych. Wg danych Światowej Organizacji Zdrowia choruje na nią około 240 mln osób, a co roku umiera blisko 850 tysięcy. Zakażenie często przebiega bezobjawowo, chorzy dowiadują się o chorobie przypadkiem, przy okazji wykonywania badań krwi. Tymczasem niezauważona w porę choroba może prowadzić do stanu przewlekłego zapalenia wątroby, a w dalszej konsekwencji do zmian martwiczo-zapalnych, marskości wątroby a nawet nowotworu (rak wątrobowokomórkowy).

Wirusowe Zapalenie Wątroby typu B przenosi się poprzez krew, a także drogą płciową i okołoporodową (czyli może w czasie porodu przenieść się z matki na dziecko). Możliwe jest zakażenie podczas rozmaitych zabiegów w gabinetach fryzjerskich czy kosmetycznych, takich jak tatuaże czy przekłuwanie uszu – zawsze przerwanie ciągłości skóry wiąże się z ryzykiem. Na zakażenie narażone są osoby zażywające narkotyki drogą dożylną. Kolejnym źródłem infekcji są kontakty seksualne z przygodnymi partnerami i bez zabezpieczenia w postaci prezerwatywy – to bardzo poważne ryzyko przeniesienia wirusa HBV.

Choroba ma najczęściej przebieg bezobjawowy, jednak mogą w trakcie zakażenia wystąpić mało charakterystyczne objawy, tzw. grypopodobne, a także zmęczenie, osłabienie, problemy z koncentracją, bóle stawów. Na późniejszym etapie mogą pojawić się objawy żółtaczkowe, czyli zażółcenie białek oczu i powłok skórnych, a także ból z prawej strony żeber, jasna barwa stolca i ciemna moczu oraz powiększenie wątroby, wyczuwalne przez lekarza w badaniu fizykalnym. W badaniach laboratoryjnych zauważalne jest podwyższenie aktywności wskaźników wątrobowych, w szczególności aminotransferazy alaninowej (ALT) i asparaginowej (AST), podniesione jest też stężenie bilirubiny – to właśnie ten wskaźnik odpowiada za zażółcenie skóry. W przypadku podejrzenia zakażenia należy wykonać badania z krwi – oznaczyć stężenie antygenu HBS oraz przeciwciał anty HBc. W zależności od przypuszczalnego momentu zakażenia lekarz może zlecić badanie w klasie IgM i/lub IgG. Badanie na obecność antygenu HBS zleca się rutynowo kobietom w ciąży.

Chociaż większość chorych nie odczuwa żadnych dolegliwości, nie należy lekceważyć choroby, jako że jej przejście w fazę przewlekłą jest poważnym zagrożeniem, nawet dla życia. Wirus jest bardzo trudny do usunięcia z organizmu, a powodowane przez niego uszkodzenia wątroby mogą upośledzać funkcjonowanie całego ustroju. Chory powinien być pod stałą kontrolą lekarza, prowadzić regularny tryb życia, unikać alkoholu, dbać o lekkostrawną dietę i dużo wypoczywać. W przypadku nadwagi lub otyłości wskazana jest redukcja masy ciała, oczywiście pod kontrolą lekarza. Jeśli faza choroby wskazuje na potrzebę leczenia farmakologicznego, podaje się leki przeciwwirusowe oraz łagodzące objawy.

Wśród działań profilaktycznych, oprócz prowadzenia higienicznego i bezpiecznego trybu życia (unikanie przygodnych kontaktów seksualnych, unikanie zakłuć niewysterylizowanym sprzętem i zabiegów skutkujących przerwaniem ciągłości skóry w gabinetach, w których nie mamy pewności, czy zachowano zasady higieny), lekarze wymieniają przede wszystkim szczepienie ochronne. To właśnie powszechne szczepienia w znaczący sposób przyczyniły się do spadku zachorowań na WZW B (choć oczywiście nie bez znaczenia było również położenie nacisku na dezynfekcję i sterylizację w medycynie i kosmetologii).

Szczepienia przeciwko WZW B od 1994 roku są obowiązkowe w Polsce – pierwszą dawką szczepi się noworodki w pierwszej dobie życia. Drugą dawkę podaje się po upływie miesiąca, trzecią – po pół roku od pierwszej dawki. U dzieci z niską masą urodzeniową podaje się 4 dawki – ostatnia po upływie roku od pierwszego szczepienia. Dorośli, którzy urodzili się przed 1994 rokiem, szczepią się przeciwko WZW B z własnej inicjatywy i szczepienie jest dla nich odpłatne. Warto jednak podjąć tę decyzję zarówno z uwagi na ryzyko zakażenia i późniejszych powikłań, jak i mając na uwadze ewentualną przyszłą konieczność poddania się zabiegowi chirurgicznemu, stomatologicznemu czy innej procedurze wiążącej się z ryzykiem zarażenia wirusem HBV. W przypadku, gdy u osoby niezaszczepionej zachodzi konieczność pilnej operacji, stosuje się przyspieszony schemat szczepień 0-7-12 dni, jednak po upływie 12 miesięcy podaje się czwartą dawkę – przypominającą.

WZW C – największe ryzyko z krwi

Wirusowe Zapalenie Wątroby typu C to najbardziej podstępna z chorób wywoływanych przez wirusy atakujące wątrobę. Spośród wszystkich typów, to zakażenie najczęściej przebiega bezobjawowo, a wirus błyskawicznie mutuje i skutecznie oszukuje system immunologiczny. Jednocześnie atakuje i niszczy komórki wątrobowe, prowadząc do poważnego uszkodzenia tego organu. Niewykryty w porę, może doprowadzić do marskości wątroby.

Zakażenia HCV rozprzestrzeniają się poprzez krew – najczęściej w wyniku działań i zabiegów, które przeprowadzane są z przerwaniem ciągłości skóry. Ryzyko stwarzają drobne zabiegi stomatologiczne, zabiegi medycyny estetycznej oraz inne zabiegi upiększające (przekłuwanie uszu, tatuaże, makijaż permanentny, a nawet usługi fryzjerskie, jeśli np. dojdzie tam do zadrapania skóry). Dlatego bardzo ważny jest wybór miejsca – decydując się na zabiegi z zakresu medycyny estetycznej należy wybrać sprawdzoną placówkę medyczną. W przypadku gabinetów kosmetycznych czy fryzjerskich warto sprawdzić dokładnie miejsce, poczytać opinie, upewnić się, czy na miejscu stosowane są odpowiednie procedury.

Na zakażenie narażone są także osoby zażywające narkotyki drogą dożylną. W przypadku tej odmiany wirusa niewielkie jest natomiast ryzyko zakażenia drogą płciową. Ryzyko zakażenia noworodka przez matkę również jest niskie (3-5 proc.), jednak matkom zakażonym wirusem HCV zaleca się ostrożność przy karmieniu piersią i rezygnację z karmienia w przypadku, gdy brodawki sutkowe zaczną pękać i krwawić.

Aby zbadać, czy nie doszło do zakażenia wirusem HCV, można wykonać badanie laboratoryjne oznaczające stężenie przeciwciał anty HCV, jednak pewność daje dopiero wykonanie badania HCV RNA –  pozwala ono określić, czy w surowicy krwi znajduje się materiał genetyczny wirusa.

Wirusowe Zapalenie Wątroby typu C jest wyleczalne – współczesna medycyna dysponuje środkami, które szybko i bez skutków ubocznych pozwalają zwalczyć wirusa. Warto jednak pamiętać, że leczenie jest najskuteczniejsze na wczesnym etapie zakażenia – im dłużej wirus jest obecny we krwi, tym rozleglejsze powoduje uszkodzenia wątroby. Na etapie marskości wątroby leczenie jest już nieskuteczne, dlatego tak ważne jest, aby w przypadku najmniejszych podejrzeń wykonać badanie z krwi. Osoby zakażone wirusem, które poddały się leczeniu, powinny dużo wypoczywać, stosować lekkostrawną dietę oraz odstawić używki – przede wszystkim alkohol, niewskazane jest również palenie tytoniu, używka ta zwiększa ryzyko wystąpienia raka wątrobowokomórkowego.

Jeśli chodzi o profilaktykę, to na ten typ wirusa nie została jeszcze opracowana szczepionka. Profilaktyką jest zatem wyłącznie zdrowy i higieniczny tryb życia, unikanie ryzyka związanego z możliwością przedostania się wirusa do krwi poprzez uszkodzone powłoki skórne, zastrzyki czy też zabiegi przebiegające z naruszeniem ciągłości skóry. Dlatego warto unikać takich zabiegów w miejscach, w których nie mamy pewności, że zachowywane są zasady higieny, a używany sprzęt jest odpowiednio sterylizowany.