Wszystko, co trzeba wiedzieć o stopie cukrzycowej

Stopa cukrzycowa lub inaczej Zespół Stopy Cukrzycowej to jedno z najgroźniejszych późnych powikłań nieleczonej, lub źle wyrównanej cukrzycy. Powikłania przewlekłe pojawiają się w wyniku długotrwałego, podwyższonego poziomu cukru we krwi. Zanik czucia w stopach, owrzodzenia, rany i martwica mogą wystąpić zarówno u pacjentów chorych na cukrzycę typu 1, jak i typu 2. Czym więc jest stopa cukrzycowa? Jak rozpoznać pierwsze objawy stopy cukrzycowej? Jak zbadać i leczyć stopę cukrzycową? Odpowiedzi na te i wiele innych pytań udzielimy w poniższym artykule. Zapraszamy i życzymy udanej lektury.

Stopa cukrzycowa jest określeniem dla różnorodnych zmian podologicznych, które mogą pojawić się u pacjentów niezależnie od wieku, płci czy prowadzonego stylu życia. Osoby zmagające się z cukrzycą nie powinny mieć nadmiernych problemów z dostrzeżeniem objawów schorzenia. U chorych w większości przypadków pojawia się mrowienie i drętwienie kończyn, a także miejscowy brak czucia w obrębie stóp. Inne objawy, które mogą świadczyć o wystąpieniu tych powikłań to m.in.:

  • sucha, pękająca i łuszcząca się skóra na piętach,
  • infekcje, co w przypadku stopy cukrzycowej oznacza zakażenie rany na stopie,
  • zimne stopy lub brak tętna na tętnicy grzbietowej stopy i piszczelowej tylnej, co spowodowane jest zaburzeniami krążenia,
  • otarcia, skaleczenia, rany,
  • modzele na podeszwach stóp,
  • zdeformowane paznokcie,
  • strukturalne deformacje stopy, artropatia neurogenna,
  • owrzodzenie, czyli uszkodzenia skóry od powierzchniowych warstw, aż do głębokich tkanek.

Inne objawy stopy cukrzycowej, czyli neuropatia cukrzycowa i niedokrwienie

Na tym etapie warto byłoby wspomnieć również o tym, że objawy w dużej mierze zależą od rodzaju powikłań. W tym przypadku możemy mówić o 3 głównych rodzajach, czyli stopie cukrzycowej neuropatycznej, stopie cukrzycowej niedokrwiennej, a także stopie cukrzycowej mieszanej.

I tak stopę cukrzycową neuropatyczną, czyli najczęściej występujący rodzaj tego schorzenia najprościej rozpoznać można po bolesnych uszkodzeniach lub ranach i bólach neuropatycznych, które w większości przypadków nasilają się w nocy. Z kolei stopa cukrzycowa niedokrwienna może mieć związek z nadmierną potliwością stóp, pogrubieniem lub grzybicą paznokci, utratą włosów na palcach lub grzbiecie stopy, pojawieniem się silnych zmian na stopach, skłonnościami do powstawania zmian martwiczych. Ze stopą cukrzycową mieszaną mamy do czynienia wówczas, gdy neuropatii towarzyszą cechy niedokrwienia. Stopa cukrzycowa mieszana to ta, w której występuje uszkodzenie włókien nerwowych, ale także niedokrwienie z powodu postępującej miażdżycy zarostowej tętnic.

Jakie są główne przyczyny stopy cukrzycowej?

Skoro wiemy, już czym objawia się schorzenie, najwyższa pora odpowiedzieć sobie na pytanie o to, jak powstaje stopa cukrzycowa. Otóż mówimy tu o uszkodzeniu nerwów, które prowadzą do zaburzeń chodu, upośledzeniu nerwów, nadmiernym obciążeniu różnych okolic stopy, wysokim poziomie zawartości cukru we krwi, nieleczeniu cukrzycy przez długi czas czy niedokrwieniu stopy. 

Czynniki ryzyka, które mogą wywoływać ZSC to niewłaściwa higiena i pielęgnacja stóp oraz obecność modzeli (odcisków, które umiejscawiają się na podeszwach). Niewystarczające odczuwanie bólu, ucisku, chłodu czy gorąca sprawia, że pacjent – jeśli nie kontroluje regularnie stanu stóp – może nie zauważyć urazu czy skaleczenia.

Leczenie stopy cukrzycowej

Leczenie zespołu stopy cukrzycowej zależeć będzie przede wszystkim od rodzaju schorzenia. W momencie, gdy zmiany na stopach są wynikiem neuropatii, konieczne okaże się odciążanie stopy – to może mieć jednoznaczny związek z unieruchomieniem i uniemożliwieniem pacjentowi poruszania się. W przypadku stopy cukrzycowej niedokrwiennej sytuacja wygląda zupełnie odwrotnie. Pacjent powinien pozostawać w nieustannym ruchu, aby pobudzić krążenie. Ponadto konieczne może okazać się wycięcie ognisk martwiczych, wdrożenie walki z zakażeniami, stosowanie odpowiednich opatrunków w obrębie stopy, a także leków zmniejszających krzepkość krwi.

Niekiedy nieodłącznym elementem powikłań są także owrzodzenia w przebiegu zespołu stopy cukrzycowej, które często wymagają długotrwałego procesu leczenia trudno gojących ran.

Leczenie tego powikłania to zadanie dla specjalistycznej Poradni Leczenia Zespołu Stopy Cukrzycowej, w której przyjmują specjaliści łączący wiedzę diabetologiczną połączoną z wiedzą z zakresu leczenia ran i owrzodzeń powstających w przebiegu tej choroby. Do dyspozycji pacjentów jest również doświadczony zespół pielęgniarski zajmujący się zarówno edukacją i profilaktyką, jak i badaniem postępów choroby oraz zaopatrywaniem ran. W poradni pacjent może też otrzymać informacje na temat odpowiedniego postępowania w cukrzycy, profilaktyki Zespołu Stopy Cukrzycowej, pielęgnacji stóp i zalecenia dotyczące samodzielnego kontrolowania ich stanu. Więcej informacji znaleźć można w zakładce O Nas

Najważniejsze informacje o przewlekłych powikłaniach cukrzycy 

Do przewlekłych powikłań cukrzycy dochodzi w sytuacjach, gdy choroba nie jest odpowiednio kontrolowana ani wyrównywana, czyli najprościej mówiąc, pacjent nie stosuje się do zaleceń lekarza dotyczących regularnych pomiarów stężenia glukozy we krwi oraz jego obniżania. W  zależności od typu choroby i stopnia zaawansowania podstawą leczenia może być dieta i regularny wysiłek fizyczny, doustne leki hipoglikemizujące lub insulina, albo też ich połączenie. Pacjent powinien również regularnie (zgodnie z zaleceniami lekarza) kontrolować glikemię, aby wiedzieć, czy leczenie jest skuteczne, czy też stężenia cukru we krwi nadal są podwyższone – co jest dla lekarza informacją o konieczności zmiany sposobu leczenia.

Długotrwale podwyższony poziom glukozy we krwi powoduje rozległe zniszczenia w całym organizmie. Uszkodzeniu ulegają nerwy, naczynia krwionośne i włókna regulujące ich pracę, a na późniejszym etapie zmiany mogą objąć także skórę i kości. W wyniku rozwijającej się miażdżycy naczynia krwionośne ulegają ponadto zwężeniu. Zmiany te doprowadzają do zaburzeń ukrwienia, a na dalszym etapie do zmian niedokrwiennych, których konsekwencją może być martwica tkanek miękkich i kości. W wyniku niewłaściwego krążenia krwi oraz uszkodzenia drobnych włókien nerwowych (przypadłość tą nazywamy neuropatią obwodową) stopy stają się mniej wrażliwe na odczuwanie zarówno temperatury, jak i bólu, przez co są bardziej narażone na urazy, oparzenia, trudno gojące się rany.

Kontrola przede wszystkim

Podstawowe badania stóp, którym regularnie powinien poddawać się każdy chory na cukrzycę, to przede wszystkim oględziny stóp w gabinecie – wizualna ocena stanu skóry (wygląd, kolor, temperatura, obecność ewentualnych zmian) i paznokci, a także ocena ruchomości stopy, jej kształtu, ewentualnych zniekształceń. Bardzo ważne są badania w kierunku zaburzeń czucia – wibracji, nacisku, bólu oraz temperatury. Są one przeprowadzane przy pomocy specjalistycznych urządzeń, a pacjent musi mieć zamknięte oczy, żeby nie widział, kiedy i w którym momencie dotyka go urządzenie emitujące drgania, czy też, w którym momencie następuje ukłucie igłą. Do tego wykonuje się także ocenę stóp pod kątem ewentualnego niedokrwienia – ocenia się tętno na tętnicach stóp, można także wykonać badanie wskaźnika kostka-ramię, czyli porównuje się ciśnienie zmierzone w obu miejscach. Pacjent może też zostać poproszony o pokazanie noszonego obuwia oraz skarpet, jako że w profilaktyce stopy cukrzycowej także ich dobór ma istotne znaczenie. Niewłaściwie dobrane mogą upośledzać krążenie krwi. Ponadto niedopasowane, zbyt obcisłe obuwie sprzyja deformacjom i urazom skóry oraz paznokci.

Profilaktycznie, jeśli wszystko jest w porządku i nie zostanie stwierdzona neuropatia, badaniom takim należy poddawać się raz w roku. W przypadku stwierdzenia cech neuropatii – co pół roku, a jeśli pojawiają się zniekształcenia stóp lub objawy choroby naczyń – co trzy miesiące. W przypadku, gdy pojawia się owrzodzenie, niezbędna jest kontrola. Jej częstotliwość zależy od stanu stopy i stopnia wygojenia zmiany – na ogół zaleca się kontrolę co dwa, trzy miesiące lub nawet co miesiąc. Należy niezwłocznie zgłosić się także w sytuacji, gdy chory zauważy objawy świadczące o urazie stóp czy uszkodzeniu skóry. 

W przypadku, gdy podczas oceny stanu stóp stwierdzone zostanie nadmierne rogowacenie (tzw. hiperkeratoza) lub obecność modzeli, niezbędne będzie usunięcie tych ostatnich (mogą bowiem w pewnym momencie doprowadzić do powstawania ran), ale wyłącznie w specjalistycznym gabinecie pediatrycznym. Do Poradni Leczenia Zespołu Stopy Cukrzycowej można umówić się także na wizytę podologiczną. Z uwagi na to, że dla osoby chorej na cukrzycę niebezpieczne są jakiekolwiek uszkodzenia skóry, nie zaleca się samodzielnego usuwania zrogowaceń czy odcisków. Bardzo częstą przyczyną urazów i zranień w okolicy stóp są niewłaściwie wykonywane zabiegi pielęgnacyjne, np. używanie ostrych narzędzi do usuwania nadmiaru zrogowaciałego naskórka czy nawet obcinanie paznokci lub wycinanie skórek.

Deformacje stopy a stopa cukrzycowa 

W przypadku stwierdzenia deformacji stopy, a także braku czucia, lekarz może zalecić wykonanie badanie rentgenowskiego stóp. Jego wynik nie tylko pozwoli ocenić rodzaj deformacji, ale także stwierdzić, czy nie doszło do złamań lub pęknięć kości, np. palców lub śródstopia, których cierpiący na neuropatię pacjent mógł nie poczuć.

Warto zwracać uwagę nie tylko na upośledzenie odczuwania, ale też wszelkie niepokojące objawy, takie jak np. drętwienie czy mrowienie w stopach, a także tzw. uczucie zimnych stóp. Mogą to być pierwsze sygnały alarmowe. Pacjent powinien zwrócić na nie lekarzowi i pielęgniarce uwagę, gdy tylko się pojawią. Im wcześniejsza profilaktyka, tym mniejsza ryzyko utraty stopy w przyszłości.

Postępujący brak czucia naraża stopy na wiele urazów, a także na zniekształcenia, uszkodzenia kości etc. Upośledzenie odczuwania temperatury czy bólu może narazić chorego na poparzenia, odmrożenia, przerwanie ciągłości skóry, które nie zostaną w porę zauważone i opatrzone. Brak czucia w połączeniu z deformacją stóp może też sprawić, że dotychczas noszone obuwie stanie się niedopasowane, np. zbyt ciasne, przez co dodatkowo będzie generowało urazy (czego pacjent nie poczuje).

Neuropatia i osłabione krążenie krwi w obrębie nóg sprawiają, że wszelkie urazy (nawet niewielkie), rany i owrzodzenia trudniej się goją. Niezauważone i nieleczone mogą doprowadzić do rozległego zakażenia, a nawet martwicy tkanek – wtedy może pojawić się konieczność interwencji chirurgicznej, niekiedy nawet amputacji stopy bądź jej fragmentu.

Owrzodzenia będące najczęstszym objawem rozwijania się Zespołu Stopy Cukrzycowej mogą występować w obrębie całej stopy – zarówno śródstopia, jak i na pięcie, a także na brzegach stóp lub palcach. Goją się długo i trudno, więc na każdym etapie, jeśli chory nie stosuje się odpowiednio do zaleceń, może pojawić się stan zapalny, a nawet poważne zakażenie. W przypadku, gdy dojdzie już do pojawienia się rany na stopie, pacjent bezwzględnie powinien zostać objęty opieką Poradni Leczenia Zespołu Stopy Cukrzycowej. 

W zależności od natężenia zmian (warto się tam udać na wczesnym etapie, a najlepiej nie dopuścić do powstania rany), zostaną podjęte odpowiednie działania mające na celu oczyszczenie rany, ocenę stopnia jej zaawansowania i ryzyka ewentualnego zakażenia, a także założenie odpowiednio dobranego opatrunku. W przypadku ran mocno zakażonych może być potrzebne wykonanie posiewu, lekarz może też zalecić antybiotykoterapię. W przypadku rozległych ran czy martwicy niezbędne są specjalistyczne opatrunki, a niekiedy interwencja chirurgiczna.

Nadzór specjalistów to podstawa

Po wizycie w poradni i opatrzeniu rany pacjent otrzymuje precyzyjne zalecenia dotyczące  postępowania w domu – zarówno z opatrunkiem, jak i samą kończyną. Zaleceniem, którego pacjenci zdecydowanie nie lubią (a które jest bardzo ważne, jeśli kuracja ma być skuteczna) jest wspomniane już odciążenie chorej kończyny do czasu zagojenia. Najprościej mówiąc, oznacza to konieczność ograniczenia chodzenia (poza oczywistymi, koniecznymi sytuacjami) i/lub używanie kul do podpierania się. Im bardziej bowiem chora stopa będzie narażona na obciążenia i ucisk, tym dłużej potrwa ustabilizowanie się jej stanu.
Zapraszamy wszystkie osoby, u których już wystąpiły wymagające leczenia zmiany, jak i tych, którzy chcą dowiedzieć się więcej na temat profilaktyki zespołu stopy cukrzycowej, odpowiedniego postępowania w cukrzycy, kontrolowania stanu stóp i ich pielęgnacji.
Zapraszamy również osoby bez cukrzycy mające problemy ze stopami. Nie możesz się poruszać samodzielnie? Umów wizytę domową, której termin zostanie ustalony z lekarzem z 24h wyprzedzeniem. Wizyty odbywają się na terenie Warszawy. Więcej o Poradni przeczytają Państwo w zakładce usługi. Serdecznie zapraszamy!