Bez wstydu u urologa

Choroby związane z układem moczowo-płciowym przez wielu pacjentów uważane są za coś wstydliwego, stąd większość niechętnie odwiedza urologa. Jednak problemy z układem moczowym, które mogą dotknąć obie płcie, a także, w przypadku panów, choroby narządów płciowych, wiążą się z poważnymi i na ogół mocno uprzykrzającymi życie dolegliwościami. Wizyta w gabinecie urologicznym, wraz z wykonaniem odpowiednich badań, to szczególnie dla mężczyzn w wieku powyżej 40. roku życia ważny element profilaktyki.

Głównymi pacjentami urologa są mężczyźni, jako że zajmuje się on nie tylko problemami związanymi z funkcjonowaniem układu moczowego, ale także schorzeniami zewnętrznych narządów płciowych u mężczyzn oraz gruczołu krokowego (prostaty). Kobiety trafiają jednak także do specjalisty, choć faktycznie zdecydowanie rzadziej, np. z zakażeniami układu moczowego, kamicą nerkową, problemem zalegania lub nietrzymania moczu. Inne choroby, które mogą zostać zdiagnozowane u urologa, to wszelkiego rodzaju nowotwory nerek i dróg moczowych, a także prostaty u mężczyzn.

Wizyta u urologa

Z uwagi na to, że badanie dotyczy miejsc intymnych, bardzo ważnym elementem przygotowania do konsultacji jest zadbanie o higienę tych okolic. Podczas wizyty lekarz przeprowadzi wywiad lekarski – zapyta o odczuwane dolegliwości, styl życia pacjenta, choroby przewlekłe, a także stale przyjmowane leki. Warto wziąć ze sobą wyniki dotychczasowych badań krwi i moczu, prześwietleń, a także wynik badania USG układu moczowego, jeśli zostało wykonane. Badanie to powinien zlecić lekarz pierwszego kontaktu w momencie zasygnalizowania przez pacjenta problemów natury urologicznej – wraz ze skierowaniem do specjalisty. W przypadku wizyty refundowanej przez NFZ skierowanie jest oczywiście konieczne.

Dalszy przebieg wizyty zależy od płci pacjenta i charakteru zgłoszonych dolegliwości. U kobiet najczęściej wykonuje się palpacyjne badanie okolic podbrzusza, okolic lędźwiowych kręgosłupa i oględzin krocza, lekarz może też zlecić wykonanie badania moczu – ogólnego oraz posiewu. U mężczyzn zgłaszających problemy dotyczące zewnętrznych narządów płciowych lekarz dokonuje oględzin tych okolic, bada dotykowo narządy płciowe (z odprowadzeniem napletka) oraz jądra. Jeśli problem dotyczy jąder, może być potrzebne także wykonanie badania ultrasonograficznego. W przypadku problemów z prostatą (ich pierwszym sygnałem mogą być trudności z oddawaniem moczu – przeciągający się moment rozpoczęcia oddawania moczu, niemożność przerwania tej czynności, osłabienie strumienia moczu, długi czas mikcji, uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza) wykonuje się badanie przez odbyt (per rectum), pozwalające ocenić kształt i rozmiar gruczołu. W przypadku problemów z prostatą wykonuje się także badanie laboratoryjne – poziom antygenu prostaty (PSA specyficzne) we krwi.

Najczęściej występujące problemy zdrowotne, którymi zajmuje się urolog:

  • Stulejka – zwężenie ujścia napletka, utrudniające lub uniemożliwiające jego ściągnięcie z żołędzi prącia. Stulejka utrudnia nie tylko współżycie, ale także zachowanie higieny, może prowadzić do stanów zapalnych.
  • Załupek – powikłanie stulejki, które może występować, gdy pacjent próbuje na własną rękę ściągać napletek – dochodzi wtedy do jego zaklinowania w rowku za żołędzią. Efektem jest ucisk, który utrudnia prawidłową cyrkulację krwi. Może w konsekwencji dojść do opuchlizny i stanu zapalnego, a nawet niedokrwienia i martwicy żołędzi.
  • Wodniak jądra – nagromadzenie płynu surowiczego w osłonkach jądra, skutkujące silną opuchlizną.
  • Wnętrostwo – niezstąpienie jąder do moszny. Występuje u dzieci, najczęściej u wcześniaków. Jeśli po upływie 1. roku życia jądra nadal nie zstąpią, wykonuje się zabieg.
  • Żylaki powrózka nasiennego – powiększone sploty żylne w górnej części worka mosznowego.
  • Rozrost gruczołu krokowego (prostaty, stercza) – rozrost komórek gruczołowych powoduje ucisk na cewkę moczową, a w konsekwencji trudności z oddawaniem moczu. Nieleczony rozrost prostaty może powodować także problemy z erekcją. Na wczesnym etapie choroby stosuje się leczenie farmakologiczne, natomiast w przypadku wykrycia jej na etapie zaawansowanym niezbędny może być zabieg operacyjny.
  • Problemy z erekcją, impotencja – trudności z osiągnięciem czy utrzymaniem wzwodu albo też osiągnięciem takiego stopnia twardości członka, żeby możliwe było współżycie, dotyka nawet 50 proc. mężczyzn z grupy wiekowej 40-70 lat. Problemy z erekcją mogą towarzyszyć np. chorobom układu krążenia, cukrzycy i wielu innym, aby zatem ustalić jej przyczynę, niezbędne jest wykonanie szczegółowych badań.
  • Zakażenia układu moczowego – towarzyszy im najczęściej ból i pieczenie podczas oddawania moczu, silne parcie przy jednoczesnym wydalaniu bardzo niewielkich ilości moczu, ogólne złe samopoczucie, podwyższona temperatura ciała. Zakażenia układu moczowego częściej przytrafiają się kobietom. Po wykonaniu badań pozwalających stwierdzić przyczynę choroby (badanie moczu, posiew moczu, wymazy, ewentualne badania obrazowe) najczęściej stosuje się antybiotykoterapię.
  • Kamica układu moczowego – w układzie moczowym zalegają złogi zbudowane z nierozpuszczonych substancji chemicznych (najczęściej szczawianu lub fosforanu wapnia). Mają postać drobnych lub większych kryształków. Pierwszym sygnałem choroby jest tępy ból w okolicach lędźwiowych kręgosłupa. W momencie, gdy kamień przemieści się z nerek do moczowodu, może się pojawić także kolka, nasilone parcie na mocz, wzdęcia, mdłości i wymioty oraz silny, kłujący ból promieniujący od okolicy lędźwiowej do podbrzusza. Przemieszczanie się kamienia może czasem spowodować niedrożność moczowodu.
  • Krwiomocz – obecność dużej ilości krwinek czerwonych w moczu. Może towarzyszyć stanom zapalnym, urazom, kamicy nerkowej, nowotworom dróg moczowych.
  • Nietrzymanie moczu – niekontrolowany wyciek moczu z pęcherza, może mieć miejsce samoistnie lub podczas ataku kaszlu czy kichania (wysiłkowe nietrzymanie moczu). To schorzenie dość częste u kobiet po menopauzie. Z tą dolegliwością kobieta może się udać zarówno do urologa, jak i ginekologa.
  • Nowotwory – nerek, pęcherza moczowego, a u mężczyzn nowotwór jąder lub gruczołu krokowego. W przypadku stwierdzenia choroby nowotworowej urolog prowadzi leczenie we współpracy z lekarzem onkologiem.

Gdy potrzebna jest operacja…

Najczęstsze zabiegi wykonywane w gabinecie urologicznym to operacje stulejki, polegające na plastyce lub (rzadziej) całkowitym wycięciu napletka. Całkowite wycięcie napletka (obrzezanie) może zostać wykonane także z innych wskazań. Leczenie operacyjne stulejki przeprowadza się u chłopców (można je wykonywać od ukończenia 3. roku życia, jeśli w tym wieku nie da się zsunąć napletka z żołędzi np. podczas zabiegów higienicznych), choć nie są one rzadkością także u dorosłych mężczyzn. Kwalifikacji do zabiegu dokonuje lekarz, na podstawie badań lekarskich i oględzin miejsca, które będzie poddane zabiegowi. Specjalista podejmuje także decyzję, jakiego rodzaju ingerencja wskazana jest u danego pacjenta, biorąc oczywiście pod uwagę także oczekiwania pacjenta lub jego rodziców.

  • Plastyka napletka – zabieg polega na poszerzeniu ujścia napletka przy pomocy specjalnych nacięć wzdłuż osi członka (w jednym bądź kilku miejscach), tak aby możliwe było zsunięcie go z żołędzi. Miejsce nacięcia jest odpowiednio formowane – tak aby ujście napletka zostało poszerzone, a następnie zakłada się szwy. Zabieg można wykonywać metodą tradycyjną lub przy użyciu lasera – metodę laserową stosuje się wyłącznie u pacjentów dorosłych. W przypadku zabiegu plastyki napletek pozostaje na miejscu i przykrywa żołądź. Czasem może się okazać, że plastyka była niewystarczająca lub że zeszły się blizny pooperacyjne (pełny efekt operacji znany jest po miesiącu od jej dokonania), wtedy może być konieczne powtórzenie zabiegu, a czasem częściowe czy całkowite usunięcie napletka. Aby tego uniknąć, pacjent po zagojeniu rany powinien wykonywać zalecone przez lekarza ćwiczenia, polegające na odprowadzaniu i nasuwaniu z powrotem napletka.
  • Obrzezanie – wskazaniem do zabiegu, oprócz stulejki, może być zbyt długi, zwisający napletek, krótkie wędzidełko napletka, a także problemy z zachowaniem higieny i częste stany zapalne. Obrzezanie polega na częściowym lub całkowitym usunięciu napletka. Podczas zabiegu wycina się całość lub część luźnego fałdu skóry tworzącej napletek, a następnie zszywa brzegi rany rozpuszczalnymi szwami. Po całkowitym obrzezaniu żołądź jest w całości odsłonięta.

Przed operacją lekarz należy wykonać następujące badania: morfologia, antygen HBS, czas kaolinowo-kefalinowy (APTT) oraz czas trombinowy (PT). Wszelkie stany zapalne w okolicach krocza powinny zostać wyleczone, a samo krocze – ogolone. Pacjent powinien być zdrowy przez co najmniej dwa tygodnie przed zabiegiem, niewskazane jest przyjmowanie antybiotyków i leków rozrzedzających krew, takich jak aspiryna.

Zabiegi są krótkie i mało inwazyjne, wykonuje się je w znieczuleniu miejscowym (u dzieci w znieczuleniu ogólnym), a rekonwalescencja trwa około 2 tygodni. Należy w tym czasie unikać nadmiernego wysiłku fizycznego, np. dźwigania ciężarów. Operowaną okolicę trzeba opatrywać zgodnie z zaleceniami lekarza – najważniejszym zaleceniem jest, aby prącie trzymać w pozycji pionowej (do góry). Można np. wziąć duży jałowy gazik i przykleić go plastrem do brzucha, aby nadać prąciu odpowiednią pozycję – trzeba jednak uważać, aby nie ocierać operowanej okolicy. W takiej pozycji goi się o wiele łatwiej. Okolicę rany przemywa się łagodnymi środkami odkażającymi, np. Octeniseptem. Można też stosować maści, np. alantan. Po każdym oddaniu moczu należy przemywać żołądź wacikiem zmoczonym w przegotowanej wodzie lub naparze rumianku. W przypadku dorosłych mężczyzn zaleca się unikanie współżycia przez około 4 tygodnie po zabiegu. Do 4 dni po zabiegu niewskazane jest picie alkoholu i przyjmowanie leków zawierających kwas acetylosalicylowy (np. aspiryna). Po 5-7 dniach od zabiegu należy zgłosić się na kontrolę.

Najważniejsze badania

Podczas wizyty u urologa może wyniknąć konieczność wykonania dodatkowych badań. Z badań laboratoryjnych najważniejsze są badania moczu – badanie ogólne oraz, w razie infekcji, posiew moczu, najlepiej z antybiogramem. Ważnym dla mężczyzn badaniem jest PSA – specyficzny antygen sterczowy. W przypadku nowotworów lub stanów zapalnych prostaty jego stężenie jest podwyższone. Badanie wykonuje się je u pacjentów, którzy ukończyli 50. rok życia i u wszystkich, u których stwierdzono jakieś nieprawidłowości w badaniu per rectum. U niektórych pacjentów może też być wskazane wykonanie badania poziomu testosteronu.

Inne badania, które może zlecić urolog:

  • Zdjęcie przeglądowe jamy brzusznej – to badanie RTG, które pozwala m.in. na ocenę zalecających w układzie moczowym złogów i kamieni.
  • USG dróg moczowych, pozwalające ocenić wszelkie nieprawidłowości w drogach moczowych. Przed badaniem należy wypić około 1 litra wody – przegotowanej lub źródlanej.
  • USG prostaty (przezodbytnicze) – w trakcie badania ocenia się wielkość i budowę gruczołu, a w razie potrzeby, pobiera wycinek do badania histopatologicznego. W dniu poprzedzającym badanie wskazane jest wykonanie lewatywy.
  • Urografia (zdjęcie RTG z kontrastem) – przed badaniem pacjent otrzymuje środek kontrastowy. Badanie precyzyjnie ukazuje stan dróg moczowych. Badanie wykonuje się na czczo, wcześniej konieczne jest zbadanie poziomu kreatyniny.
  • Badanie urodynamiczne – to badanie przy pomocy cewników, którego celem jest ocena działania dolnych dróg moczowych i przepływu moczu.
  • Cystoskopia – badanie polegające na oglądaniu cewki moczowej oraz wnętrza pęcherza przy pomocy specjalnego wziernika. Badanie wykonuje się w znieczuleniu.

Mężczyzna w gabinecie

Jako że najczęstszymi pacjentami urologa są właśnie mężczyźni, warto wspomnieć o konieczności regularnych badań – panowie często unikają wizyt u lekarza i wykonywania nawet podstawowych badań profilaktycznych. Jednocześnie przeciętny mężczyzna w Polsce żyje o prawie 8 lat krócej niż kobieta, często w większym stresie, a jego tryb życia pozostawia wiele do życzenia.

Najczęstsze choroby, które atakują mężczyzn, to choroby układu krążenia, choroby nowotworowe (w tym nowotwory prostaty i jelita grubego), choroby układu oddechowego i trawiennego. Mężczyźni częściej niż kobiety narażeni są na cukrzycę typu 2, nadciśnienie tętnicze, miażdżycę, zawał mięśnia sercowego. Tymczasem wystarczy kilka prostych badań – niektóre, takie jak samobadanie jąder, można wykonywać samemu i dyskretnie w domu, a wykonywane co miesiąc pozwala dobrze poznać swoje ciało i wychwycić pierwsze niepokojące objawy raka jądra. Regularna diagnostyka zalecana jest już młodym mężczyznom – od 20. roku życia. Co miesiąc powinni oni wykonać samobadanie jąder (a co 2-3 lata skontrolować ich stan u lekarza), a raz w roku profilaktycznie odwiedzić lekarza pierwszego kontaktu, zmierzyć ciśnienie, skontrolować masę ciała i oznaczyć stężenie glukozy we krwi. Co 2-3 lata warto wykonać pełną morfologię, a raz na 5 lat – lipidogram i zdjęcie rentgenowskie płuc.

Mężczyźni powyżej 30. roku życia, oprócz comiesięcznego samobadania jąder i corocznej wizyty u lekarza pierwszego kontaktu, z pomiarem ciśnienia, kontrolą wagi i obwodu w pasie, powinni raz w roku wykonać pomiar stężenia glukozy we krwi oraz morfologię. Co 2-3 lata warto skontrolować stan jąder u lekarza, wykonać lipidogram i RTG klatki piersiowej – osoby palące powinny robić to badanie raz w roku. Raz na 3-5 lat warto też oznaczyć poziom elektrolitów. Osoby, które nie mają wad wzroku i nie odwiedzają regularnie okulisty, po ukończeniu 30. roku życia powinny udać się na kontrolę okulistyczną, wraz z badaniem dna oka.

40-latek, oprócz wskazanych wcześniej regularnych badań, powinien raz w roku skontrolować stan gruczołu krokowego u lekarza (badanie per rectum), wykonać badanie ogólne moczu i raz w roku zbadać wzrok (wraz z badaniem dna oka i pomiarem ciśnienia śródgałkowego). W sytuacji, gdy w rodzinie pacjenta były przypadki problemów z prostatą, wskazane jest także coroczne oznaczanie poziomu PSA. Po 45. roku życia zaleca się coroczne wykonywanie badania na obecność krwi utajonej w kale. Raz na 2-3 lata 40-latek powinien zbadać u lekarza stan jąder, skontrolować słuch i laryngologa, wykonać lipidogram i RTG klatki piersiowej (palacze co roku), a także badanie poziomu elektrolitów oraz EKG.

Powyżej 50. roku życia, nie rezygnując z regularnego comiesięcznego samobadania jąder, nadal należy kontrolować ich stan u lekarza co 2-3 lata. Ciśnienie tętnicze i masę ciała warto kontrolować co miesiąc, a raz w roku udać się do lekarza pierwszego kontaktu na badanie ogólne, wykonać morfologię, pomiar stężenia glukozy, badanie moczu, badanie okulistyczne, badanie na obecność krwi utajonej w kale. Raz w roku niezbędna jest także wizyta u urologa i badanie per rectum, wraz z oznaczeniem antygenu PSA. Do listy badań zalecanych co 2-3 lata, oprócz lipidogramu, EKG, RTG klatki piersiowej, oznaczenia poziomu elektrolitów, dochodzi oznaczenie stężenia męskich hormonów płciowych (androgenów), a także badanie hormonów tarczycy i badanie słuchu. Raz na pięć lat wskazana jest kolonoskopia. Mężczyzna 50 + powinien też wykonać przynajmniej raz ( a najlepiej co 2 lata) badanie densytometryczne, pozwalające ocenić gęstość mineralną kości.