Krew - najcenniejszy dar dla ludzkiego zdrowia

Honorowe krwiodawstwo to jedna z najpiękniejszych i najszlachetniejszych inicjatyw, jakie istnieją. Oddanie krwi to bezinteresowny dar, który nic nas nie kosztuje, a może uratować zdrowie i życie wielu osobom. Krew jest wyjątkową substancją, której unikalny skład jest nie do podrobienia, mimo wieloletnich prac w laboratoriach naukowych. Już jedna jednostka krwi oddanej przez krwiodawcę może uratować życie nawet trzem osobom, jako że ze standardowej objętości (450 ml) pobranej krwi wyodrębnia się 3 frakcje: koncentrat czerwonych krwinek, płytki krwi oraz osocze.

Krew potrzebna jest przez cały rok, jednak szczególnie trudnym okresem dla szpitali i punktów krwiodawstwa jest sezon letni… Wypadki, urazy, krwotoki, operacje ratujące życie, choroby nowotworowe, zaawansowana niedokrwistość – to tylko część sytuacji, w których podanie/przetoczenie krwi lub jej frakcji bywa niezbędne. Latem wzrasta na ogół liczba wypadków drogowych, co wiąże się ze zwiększonym zapotrzebowaniem na krew – przy jednoczesnym sezonie urlopowym, z którego korzystają również stali, nawet ci najbardziej aktywni krwiodawcy, przez co nie zawsze znajdą się oni „na posterunku” gdy akurat są potrzebni.

Kto może oddawać krew?

Oddawanie krwi jest całkowicie bezpieczne i nie wiąże się z żadnym ryzykiem – nie uzależnia, nie osłabia, nie powoduje uszczerbków na zdrowiu, nie wiąże się też z ryzykiem zarażenia chorobami. Krew pobierana jest w bezpiecznych, aseptycznych warunkach, przez wykwalifikowany personel medyczny i przy użyciu jednorazowego sprzętu.

Dawcą krwi może zostać właściwie każdy – widełki wiekowe to 18-65 lat. Kandydat na dawcę musi być ogólnie zdrowy, a masa jego ciała nie powinna być niższa niż 50 kg. Przeciwwskazaniami do oddawania krwi (oprócz chorób zakaźnych, takich jak Wirusowe Zapalenie Wątroby typu B lub C, choroby weneryczne, nosicielstwo wirusa HIV) są choroby serca – szczególnie miażdżyca, choroba niedokrwienna, niewydolność krążeniowa, przebyty zawał lub udar, a także choroby wątroby, tarczycy, nadnerczy, cukrzyca, choroby autoimmunologiczne, łuszczyca, nowotwory. Na liście przeciwwskazań znalazły się też uzależnienia oraz choroby psychiczne. Dokładną listę przeciwskazań można otrzymać w punkcie krwiodawstwa – kandydat na krwiodawcę wypełnia szczegółową ankietę o stanie zdrowia, która następnie weryfikowana jest podczas kwalifikacji lekarskiej.

Osoba, która zgłosi się do oddania krwi, tego dnia powinna czuć się wypoczęta i zdrowa (ogólne dobre samopoczucie, żadnej infekcji). Kobieta nie powinna być w trakcie miesiączki, ani tuż po porodzie czy zakończeniu ciąży – zaleca się odczekanie około 9 miesięcy, aż organizm w pełni zregeneruje się po tym ogromnym wysiłku, jakim dla kobiety jest ciąża i poród. Nie należy również zgłaszać się do punktu krwiodawstwa świeżo po zabiegach stomatologicznych, niewskazane jest także w ciągu kilku dni poprzedzających pobranie przyjmowanie leków rozrzedzających krew, takich jak popularna aspiryna.

Jak się przygotować do zabiegu?

• W momencie zgłoszenia się do punktu krwiodawstwa należy mieć przy sobie dokument ze zdjęciem, potwierdzającym tożsamość i numer PESEL (dowód osobisty lub paszport);
• W przeddzień pobrania należy dobrze wypocząć i wyspać się;
• Na 2-3 dni przed pobraniem należy unikać obciążających ćwiczeń fizycznych i nadmiernego wysiłku;
• Nie należy spożywać alkoholu w dniu poprzedzającym oddanie krwi, ani oczywiście w dniu pobrania;
• Zalecane jest ograniczenie tłuszczu w diecie przez kilka dni przed planowanym pobraniem krwi, dieta powinna być lekkostrawna;
• Wskazane jest ograniczenie palenia papierosów na kilka dni przed zabiegiem, a w dniu pobrania – całkowita rezygnacja.
• Organizm dawcy powinien być nawodniony, inaczej będą problemy z pobraniem krwi – już na kilka dni wcześniej warto pamiętać, aby wypijać odpowiednie ilości płynów (1,5-2 litry dziennie – woda, soki);
• W dniu pobrania należy zjeść lekkostrawny, nie tłusty posiłek – większe ilości spożytego tłuszczu odłożą się w osoczu i sprawią, że będzie ono nieużyteczne.

Kwalifikacja lekarska i badania

Wizyta w punkcie krwiodawstwa zaczyna się oczywiście od rejestracji. Niezbędne jest pokazanie dokumentu ze zdjęciem i numerem PESEL oraz wypełnienie specjalnego kwestionariusza dawcy, dotyczącego aktualnego samopoczucia i stanu zdrowia, przebytych ostatnio zabiegów medycznych czy estetycznych (takich jak tatuaż czy przekłuwanie uszu), przyjmowanych leków, czynników ryzyka, wyjazdów zagranicznych. W kwestionariuszu dawca zakreśla również, na jaki zabieg wyraża zgodę (pobrania pełnej krwi, osocza czy krwinek), wypełnia też inne zgody, niezbędne do przechowywania i wykorzystania pobranego materiału. Warto wiedzieć, choć nie jest to często praktykowane, że dawca może się rozmyślić i wycofać zgodę – nawet po pobraniu. Materiał musi zostać wtedy zniszczony zgodnie z jego wolą.

Następnie dawca przechodzi do gabinetu zabiegowego, gdzie pobierana jest niewielka ilość krwi do badań laboratoryjnych. W pierwszej kolejności wykonuje się morfologię – najważniejszy, decydujący o możliwości pobrania krwi od danej osoby, jest poziom hemoglobiny. Ponadto u osób, które przyszły po raz pierwszy, oznacza się grupę krwi. Krew przejdzie jednak także inne, dokładniejsze badania, aby wykluczyć ewentualne czynniki ryzyka. Wyniki podstawowych badań można otrzymać w postaci wydruku, jeśli dawca wyrazi taką chęć. Jeśli w wyniku dalszych analiz, już po pobraniu, okaże się, że we krwi został wykryty wirus czy inny czynnik chorobotwórczy, stacja krwiodawstwa zawiadomi o tym dawcę, a pobrana krew nie zostanie wykorzystana.

W gabinecie lekarskim omawiane są dane zawarte w kwestionariuszu, wyniki badań laboratoryjnych, przeprowadza się dokładny wywiad lekarski dotyczący stanu zdrowia dawcy (niektóre pytania mogą być dość szczegółowe i osobiste, jednak szczera odpowiedź na nie jest konieczna – bardzo istotnym czynnikiem ryzyka jest np. utrzymywanie kontaktów seksualnych z wieloma partnerami lub z partnerami zupełnie przypadkowymi), przeprowadzane jest też ogólne badanie lekarskie, pomiar masy ciała i wzrostu, ciśnienia krwi etc. Następnie lekarz podejmuje decyzję o pozytywnej kwalifikacji lub też, w przypadku przeciwwskazań, informuje dawcę, że nie został zakwalifikowany. Przeciwwskazania mogą być stałe lub czasowe – w tym drugim przypadku dawca zostanie zaproszony w innym, ustalonym wstępnie z lekarzem terminie.

Pozytywnie zakwalifikowany dawca może już oczekiwać na pobranie, wcześniej jednak może chwilę odpocząć, zrelaksować się, wypić kawę lub herbatę, otrzymać mały poczęstunek (ciastko, batonik, sok). Bardzo wskazane jest skorzystanie z poczęstunku przed pobraniem krwi, szczególnie jeśli będzie się ono odbywało po raz pierwszy. Zaleca się również, aby przed zabiegiem dawca dokładnie umył zgięcia łokci w specjalnej umywalni.

Jak to się odbywa

W sali, w której dokonuje się pobrań, dawca wygodnie leży na leżance, z ręką ułożoną na podłokietniku. Krew pełna pobierana jest do pojemnika o objętości 450 ml. Sam zabieg trwa około 10 minut i jest w zasadzie bezbolesny (oczywiście, każdy ma indywidualny próg bólu, jednak na ogół większość dawców podziela to zdanie).

Możliwe jest również oddawanie samego osocza lub samych płytek krwi, robi się to przy użyciu specjalnego sprzętu – te zabiegi trwają jednak dłużej niż pobranie pełnej krwi (kilkadziesiąt minut). Jednorazowo pobiera się 600 ml osocza lub 250 ml płytek. Najczęściej jednak od większości dawców pobiera się pełną krew, jako że z niej również można odwirować samo osocze lub wypreparować krwinki.

Pełna krew może być pobierana u mężczyzny nie częściej, niż co dwa miesiące (6 razy w roku) u kobiety 4 razy w roku, a przerwa między pobraniami powinna wynosić minimum 8 tygodni. Samo osocze można oddawać częściej – w ciągu roku można pobrać nawet 25 litrów rocznie, z dwutygodniową przerwą między pobraniami.

Po zabiegu

Po zabiegu zwykle dawca odpoczywa w sali pobrań około 15 minut, w tym czasie personel sprawdza, czy jego samopoczucie jest dobre. Miejsce wkłucia zostaje zabezpieczone opatrunkiem, a dawca jest proszony o uciskanie go przez kilka minut. Zaleca się pozostanie na terenie placówki nawet do 30 minut i zawiadomienie personelu w razie pogorszenia samopoczucia.

Po oddaniu krwi otrzymuje się w punkcie ok. 8- 9 tabliczek czekolady – nie jest to bynajmniej gratyfikacja ani podziękowanie dla dawcy, ale tzw. ekwiwalent kaloryczny, który ma zrównoważyć ubytek energetyczny, wiążący się z oddaniem określonej dawki krwi. W niektórych punktach oprócz czekolad, można otrzymać również ciepły posiłek lub sok do picia.

W dniu zabiegu przysługuje zwolnienie lekarskie, które można przedstawić u pracodawcy lub w szkole. Pracownikowi przysługuje dzień wolny z prawem do wynagrodzenia, powinien jednak zawiadomić wcześniej pracodawcę, iż tego dnia będzie oddawał krew, a następnie jak najszybciej dostarczyć zaświadczenie. Takie zaświadczenie otrzymuje się do ręki, podobnie jak wydruk badań laboratoryjnych. Warto wiedzieć, że jeśli dojazd do punktu krwiodawstwa wiązał się dla dawcy z dużą odległością i kosztami, można wystąpić o ich zwrot – stosowny formularz otrzymuje się na życzenie w rejestracji.

Przez resztę dnia dawca powinien się oszczędzać – zaleca się unikanie nadmiernego wysiłku fizycznego, a szczególnie obciążania ręki, z której była pobierana krew. Odradza się też korzystanie z sauny. Warto uzupełniać płyny (woda, soki), natomiast nadal w tym dniu unikać spożywania alkoholu oraz palenia papierosów.

Zostań Honorowym Krwiodawcą

Tytuł Honorowego Krwiodawcy, wraz ze stosowną legitymacją, otrzymuje się już po pierwszym oddaniu krwi. Osoby, które oddają regularnie, mają prawo do tytułu Zasłużonego Honorowego Dawcy Krwi. Przysługuje on kobiecie po oddaniu 5 litrów, a mężczyźnie – 6. Zasłużony Honorowy Dawca Krwi jest uprawniony do zniżkowych lub bezpłatnych niektórych leków (szczególnie preparatów krwiotwórczych – do wysokości limitu), a także korzystania poza kolejnością ze świadczeń Podstawowej Opieki Zdrowotnej oraz usług farmaceutycznych. Ponadto w niektórych miastach przysługuje im darmowe lub zniżkowe korzystanie z komunikacji miejskiej (decyzja o wysokości zniżek i warunkach, jakie trzeba spełnić, czyli ilości oddanej krwi, zależy od danej gminy). Ponadto każdy Honorowy Dawca Krwi – nie tylko Zasłużony – ma prawo odliczyć jej równowartość (aktualnie jest to 130 zł za litr krwi i 200 zł za litr osocza) od dochodu, jako darowiznę. Na życzenie dawcy wydawane jest, na początku kolejnego roku podatkowego, specjalne zaświadczenie o darowiźnie.

Najważniejsze jednak w oddawaniu krwi nie są przywileje, zniżki, czekolady ani możliwość odliczania darowizny od dochodu i nie ma chyba krwiodawcy, dla którego takie argumenty zaważyłyby na jego decyzji. Najważniejsza jest bezinteresowna, płynąca prosto z serca chęć pomocy drugiemu człowiekowi, dzięki której można uratować jego zdrowie, a nawet życie.